Фотаальбом „Экспэдыцыя 1928 году Вацлава Ластоўскага“
Album pt. „Ekspedycja Wacława Łastouskiego z 1928 roku” stanowi unikatowy i cenny dokument białoruskiej kultury i nauki. Jego jedyny egzemplarz znajduje się w Bibliotece i Muzeum im. Franciszka Skaryny w Londynie [Francis Skaryna Belarusian Library and Museum] i to on stał się podstawą współczesnego wydania. Okazją do przygotowania tej publikacji była 140. rocznica urodzin Wacława Łastouskiego (1883–1938) — białoruskiego działacza narodowego. Należy dodać, że album do tej pory był znany tylko wąskiemu gronu naukowców, a teraz dzięki powszechnie dostępnej publikacji będzie miał szansę trafić do szerszego kręgu odbiorców.
W albumie zostały zaprezentowane wyniki badań z zakresu etnografii, sztuki i architektury sakralnej, stanowiące świadectwo początków konstytuowania się naukowych zainteresowań tymi dziedzinami w Białorusi. Ekspedycja została zorganizowana w maju i czerwcu 1928 roku przez Instytut Białoruskiej Kultury [Інстытут беларускай культуры] i Białoruskie Państwowe Muzeum w Mińsku [Беларускі дзяржаўны музэй у Менску] i objęła badaniami miejscowości znajdujące się między Słuckiem a Astaszkawiczami koło Mozyrza. Uczestniczyli w niej obok Wacława Łastouskiego m.in.: Alaksandr Panou [Аляксандар Паноў] (1864–?) — kierownik działu etnograficznego w Białoruskim Państwowym Muzeum, Theodor Halmagean [Тодар Гальмаджан] (1890–1941) і Stanisława Łastouskaja [Станіслава Ластоўская] (1889–?).
W albumie przedstawiono 270 oryginalnych zdjęć uporządkowanych zgodnie z kolejnością odwiedzanych miejscowości oraz tematyką zebranej dokumentacji. Zachowano również podpisy w oryginalnej postaci, uwzględniające tak cenne informacje jak: nazwa przedmiotu, czas, kiedy został wykonany, miejsce i sposób pozyskania — gdzie i od kogo został kupiony, za jaką kwotę, a także numer inwentarzowy Białoruskiego Państwowego Muzeum.
W rozdziale zatytułowanym „Zabytki Słucka” znalazły się fotografie drewnianych świątyń w charakterystycznym stylu miejscowego baroku, przykłady dzieł sztuki zdobniczej i użytkowej, pochodzące ze świątyń prawosławnych i katolickich, które w czasach kampanii antyreligijnej były zamykane i niszczone. Wyjątkowość większości ze zgromadzonych tu zdjęć związana jest z tym, że ukazane na nich obiekty nie zachowały się.
Badacze rejestrowali nie tylko obiekty architektury sakralnej, ale i wiejskiej, przejawy działalności gospodarczej, nekropolie, pozyskiwali przedmioty etnograficzne do muzeum oraz prowadzili badania ubiorów chłopskich. Ich dokumentacja dobrze oddaje zróżnicowanie ludności wiejskiej. Oglądając tę część albumu, trudno nie zachwycić się zdjęciami grupowymi z okolic Mozyrza (obwód homelski). Są one świadectwem wielopokoleniowości społeczności wiejskiej. Z kolei fotografie kobiet dowodzą z jednej strony wspólnej tradycji ubiorów chłopskich, a z drugiej — funkcjonowanie miejscowego kanonu estetycznego, który w literaturze zyskał nazwę: strój kalinkawicki [“калінкавіцкі строй”].
Podczas ekspedycji zebrano wiele obiektów z zakresu kultury materialnej i sztuki ludowej. Do Białoruskiego Państwowego Muzeum przywieziono około 1000 różnych tkanin dekoracyjnych, elementów odzieży, rzeźb drewnianych itd. Niezwykle cenne były kolekcje drewnianych szafek na święte obrazy — skrzynkowych ram [кіёты] i czerpaków (naczyń) z rączką, służących do picia. Te wyjątkowe obiekty muzealne zostały w czerwcu 1944 roku wywiezione do Niemiec. Po II wojnie światowej czerpaki wróciły do muzeum, ale ich dokumentacja zaginęła. Wyjątkowe znaczenie mają znajdujące się w albumie podpisy pod zdjęciami szafek i czerpaków. W osobnym rozdziale albumu zostały zaprezentowane zdjęcia wybranych etnograficznych i artystycznych arcydzieł, które również znalazły się w zbiorach muzeum po zakończeniu ekspedycji.
Opublikowane materiały ekspedycji kierowanej przez Wacława Łastouskiego dopełniają wizerunek badacza, ukazują jego etnograficzne i artystyczne zainteresowania i wskazują na wszechstronność działań.
Londyńskie wydanie albumu opatrzone jest tekstem wprowadzającym. Zostały w nim zrekonstruowane elementy biografii Łastouskiego z okresu od marca 1927 roku, kiedy wyjechał z Kowna, Litwa, do sowieckiej Białorusi aż do momentu aresztowania go w lipcu 1930 roku. Podjęta została również próba przypomnienia treści artykułów, które badacz napisał na podstawie zebranych podczas ekspedycji materiałów. Były to: „Ekspedycja badająca białoruską odzież wiejską i sztukę ludową” i „Zdobienia drewna (o kubkach-czerpakach, skrzynkach na święte obrazy, formach piernikowych)”, które w 1929 roku zostały opublikowane w skonfiskowanym przez władze drugim tomie „Prac Katedry Etnografii” Instytutu Białoruskiej Kultury. Wreszcie została prześledzona historia albumu jako dokumentu-palimpsestu, który ukazuje zawiłą historię białoruskiej etnografii i działalności muzeum. Warto dodać, że album przetrwał dzięki staraniom wielu osób pracujących w Białoruskim Państwowym Muzeum, wśród nich należy wymienić: artystę i konserwatora sztuki — Hauryła Wijera [Гаўрыла Віер], młodego pracownika — Źmiciera Siamionaua [Зьміцер Сямёнаў], dyrektora Muzeum z czasów II wojny światowej — Antona Szukiełojca [Антон Шукелойць].
Album „Ekspedycja Wacława Łastouskiego z 1928 roku” jest cennym źródłem wiedzy dla każdego, kto interesuje się białoruską kulturą, historią nauki, muzealnictwem. Dzięki londyńskiemu wydaniu poszerza się krąg odbiorców tej publikacji, ale przede wszystkim powraca pamięć o tej ekspedycji i zebranych podczas niej materiałach.
Tłumaczenie z języka białoruskiego:
Katarzyna Waszczyńska