Аўтар-складальнік вопіса – гісторык-архівіст Юры Снапкоўскі, цалкам вопіс калекцыі глядзець тут.
Гэтая калекцыя захоўваецца ў Скарынаўскай бібліятэцы і складаецца з дакументаў некалькіх царкоўных устаноў (у дужках пазначаны перыяд іх існавання):
- Пінскае духоўнае праўленне (1793–1848 гг.);
- благачынні Пінскага павета Мінскай губерні (1795–1918 гг.);
- Пінскі Богаяўленскі мужчынскі манастыр (пач. XVII ст. – [1918 г.]);
- Дзятлавіцкі Праабражэнскі мужчынскі манастыр Пінскага павета (1622–1855 гг.).
Дакументы калекцыі да іх вывазу з горада Пінска, хутчэй за ўсё, з’яўляліся часткай (верагодна, самай старой) архіва Ўпраўлення Пінскай праваслаўнай епархіі, якая ў розны час знаходзілася ў складзе розных царкоўных структур – Маскоўскага патрыярхата (1920–1922 гг.; 1939–1942 гг.; 1944–1952 гг.), Польскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (1922–1939 гг.) і Ўкраінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (1942–1944 гг.).
Абставіны перамяшчэння дакументаў калекцыі і з’яўлення іх у Лондане не зусім зразумелыя. Можна дапусціць з высокай доляй верагоднасці, што яны былі вывезеныя з Пінска ў Мюнхен улетку 1944 г. падчас эвакуацыі праваслаўным іерархам а. Аляксандрам Іназемцавым (1889–1948), які займаў пасады архіепіскапа Пінскага і Палескага Польскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (з 1922 да 1939 гг.) і мітрапаліта Украінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (з 1942 да 1944 гг.). Улічваючы тое, што а. Аляксандр Іназемцаў карыстаўскім вялікім аўтарытэтам сярод беларускіх эмігранцкіх колаў, а пасля яго смерці частка захаванай ім дакументальнай спадчыны трапіла ў распараджэнне Міколы Абрамчыка (1903–1970), можна меркаваць, што апошні і перадаў «Пінскі архіў» на далейшае захаванне рэктару Беларускай каталіцкай місіі ўсходняга абраду ў Вялікабрытаніі а. Чэславу Сіповічу (1914–1981). Такім чынам, гэта калекцыя, хутчэй за ўсё, трапіла ў Лондан праз а. Чэслава Сіповіча і пазней склала аснову архіўных збораў новаўтворанай Беларускай бібліятэкі і музея імя Францішка Скарыны.
Дакументальныя комплексы калекцыі не з’яўляюцца паўнавартаснымі фондамі ўстаноў (Пінскага духоўнага праўлення, благачынняў Пінскага павета, Пінскага Богаяўленскага і Дзятлавіцкага Праабражэнскага мужчынскіх манастыроў), не ахопліваюць усю тую колькасць дакументаў, якія адклаліся ў іх дзейнасці. Магчыма, фонды гэтых устаноў не былі ўпарадкаваныя ў самім архіве Ўпраўлення Пінскай праваслаўнай епархіі (г.зн. не была добра праведзена праца па фандзіраванні) ці дакументы фондаў былі штучна падзеленыя на прыярытэтныя і другасныя перад вывазам іх (прыярытэтных) з Пінска ў 1944 г. Ва ўсялякім выпадку, сёння ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі (Мінск) захоўваюцца невялікія фонды гэтых жа ўстаноў: фонд 1048 (Пінскае духоўнае праўленне) – 28 спраў за 1809–1925, 1932 гг.; фонд 1549 (Пінскі Богаяўленскі мужчынскі манастыр) – 33 справы за 1796–1835 гг.; фонд 1550 (Дзятлавіцкі Спаса-Праабражэнскі мужчынскі манастыр) – 11 спраў за 1686–1818 гг. Пры гэтым, фонды благачынных Пінскага павета Мінскай губерні там цалкам адсутнічаюць. Відавочна, што ў складзе «Пінскага архіва» ў Лондане апынулся большая частка дакументаў усіх гэтых устаноў, а тое, што засталося ў архіве Ўпраўлення Пінскай праваслаўнай епархіі Маскоўскага патрыярхата, пасля Другой сусветнай вайны трапіла ва ўстановы дзяржаўнай архіўнай службы БССР і цяпер захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі.
Калекцыя мае багаты інфармацыйны патэнцыял і відавочную каштоўнасць для даследаванняў па гісторыі Беларусі, канфесійнай гісторыі, генеалогіі, краязнаўстве. Яе аснову складаюць 227 рукапісных і часткова друкаваных уліковых адзінак (спраў ці асобных дакументаў). Геаграфічныя межы калекцыі ахопліваюць тэрыторыю Пінскага і часткова Мазырскага паветаў Мінскай губерні, г.зн. частку тэрыторыі сучаснай Брэсцкай вобласці Рэспублікі Беларусі, а таксама частку тэрыторыі сучаснай Ровенскай вобласці Украіны. Храналагічныя межы калекцыі даволі шырокія. Самы ранні дакумент у яе складзе – гэта ўказ Мінскай духоўнай кансісторыі намесніку Дзятлавіцкага Праабражэнскага кафедральнага і Пінскага Богаяўленскага мужчынскіх манастыроў ігумену Пратасію ад 16 жніўня 1793 г. аб увядзенні на далучаных да Расійскай імперыі тэрыторыях урачыстых набажэнстваў з нагоды нараджэння і тэзаімяніцтва членаў расійскай імператарскай фаміліі (№ 438), а самы позні дакумент – выпіска з метрычнай кнігі Наўгародскага касцёла ад 14 студзеня 1904 г. аб нараджэнні Аляксандра-Канстанціна Канстанцінавіча-Людвікавіча-Станіслававіча Ігнатовіча (№ 840). Пры гэтым, адзінкавыя дакументы відавочнай сувязі з калекцыяй не маюць, іх наяўнасць у яе складзе падаецца выпадковай. Да ліку такіх дакументаў трэба аднесці, напрыклад, чарнавы рапарт цвярскога обер-форштмейстара Свярчкова ў Лясны дэпартамент ад 29 лістапада 1806 г. аб адмове сялян Селіжараўскай воласці Асташкаўскага павета ад унясення таможных пошлін за транспарціроўку пабудаваных суднаў (№ 838). Мова дакументаў калекцыі па змаўчанні руская. Калі ў справах трапляюцца дакументы на польскай мове, то гэта дадаткова пазначана пасля загалоўка ў круглых дужках.
Дакументы калекцыі маюць вельмі добры стан захавання. Сярод іх няма рукапісаў з выцвілым тэкстам, няма дакументаў, пашкоджаных цвіллю, ці скомканых. У значнай ступені гэтаму мусіла паспрыяць прафесійная рэстаўрацыя, праз якую прайшлі дакументы. На некаторых з іх выразна бачныя яе сляды. Сярод спраў няма расшытых – усе сшытыя ці пераплеценыя.
Амаль усе рукапісныя дакументы калекцыі ў канцы 1960-х гг. былі разабраныя і набраныя на пішучай машынцы (з выкарыстаннем літар дарэвалюцыйнай арфаграфіі) па прапанове а. Чэслава Сіповіча яго даўнім знаёмым – удзельнікам Белага руху Аляксеем Уладзіміравічам Цытовічам (1893–1983), «апошнім афіцэрам Расійскага Імператарскага флота», які ў пенсійным узросце далучыўся да марыянаў і скончыў свой зямны шлях у Марыян-Хаўзе, а таксама быў пахаваны на Лонданскіх могілках Святога Панкрата. Гэтыя машынапісы (са шрыфтам чорнага колеру) паралельна існуюць у адной ці двух копіях (са шрыфтам сіняга колеру), зробленых праз капірку. Мэта іх стварэння не да канца зразумелая. Можна дапусціць, што была ідэя падрыхтаваць усе ці некаторыя дакументы «Пінскага архіва» да друку. Але, што больш верагодна, машынапісы былі створаныя, перш за ўсё, для палягчэння працы с рукапіснай калекцыяй, да якой пэўную цікавасць праяўляў і а. Аляксандр Надсан. Разам з тым, трэба заўважыць, створаныя машынапісы нельга лічыць дакладнымі і паўнавартаснымі копіямі рукапісных дакументаў, паколькі яны ўтрымліваюць вялікую колькасць памылак (у т.л. у геаграфічных назвах і асабістых імёнах), дапушчаных пры разборы тэкстаў падчас іх набору 75-гадовым валанцёрам Цытовічам. Нягледзячы на гэта, наяўныя машынапісы могуць мець істотнае значэнне для хуткага «павярхоўнага азнаямлення» са зместам цяжказразумелых рукапісных тэкстаў канца XVIII – XIX ст.
Складзены намі вопіс ахоплівае ўвесь «Пінскі архіў», як арыгінальныя рукапісаныя дакументы (вылучаны ў вопісе тлустым шрыфтам), так і створаныя Аляксеем Цытовічам іх машынапісныя копіі ў некалькіх экземплярах. Вопіс уяўлае сабой табліцу, якая мае 7 палей:
- Парадкавы нумар уліковай адзінкі (на ўсе арыгінальныя асобныя дакументы і справы, а таксама іх машынапісныя копіі намі ўведзеная агульная валавая нумарацыя).
- Уліковы нумар дакумента ў межах групы (у наяўным выглядзе ўся калекцыя размеркаваная па 11 групах-тэчках).
- Загаловак уліковай адзінкі (складаецца з элементаў: від дакумента, адрасант, адрасат, сціслы змест дакумента).
- Дата стварэння дакумента ці храналагічныя межы справы.
- Колькасць аркушаў ва ўліковай адзінцы.
- Тып фіксацыі інфармацыі (рукапісны, друкаваны, машынапісны).
- Заўвагі (у дачыненні да арыгінальных рукапісных дакументаў падаецца іх памер у сантыметрах, у дачыненні да арыгінальных спраў – колькасць дакументаў у іх).
Акрамя складання ўласна вопісу, у некаторых справах намі была выпраўлена паслядоўнасць размяшчэння дакументаў, а таксама ўдакладнена і прастаўлена нумарацыя аркушаў.
Падчас апісання калекцыі намі была выяўлена адсутнасць арыгіналаў некалькіх рукапісных дакументаў ці іх фрагментаў (у той час як яны маюцца ў машынапісных копіях, створаных Аляксеем Цытовічам: гл. №№ 62, 384, 385).
